Borden 6 t/m 10 vertellen over de omgeving van de Kerkstraat; kerken, villa’s, scholen, het Witte Theater en de Julianabrug.
De Breesaap doorsneden
Met het graven van het Noordzeekanaal werd Holland op z’n Smalst ter hoogte van de Breesaap doorsneden. De Breesaap was een in cultuur gebrachte duinvallei achter de kustduinen in het noordelijk deel van de gemeente Velsen. Op het landgoed stonden boerderijen als Bleijenhoeve en Paltzerhof. De zwagers Adrianus Bik en Jan Willem Arnold kochten De Breesaap in 1851 voor fl. 1.000.000 en verkochten in 1863 een deel van het landgoed aan de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij voor de aanleg van het kanaal.
Aan de noordzijde van het kanaal, bij het landgoed Wijkeroog en de betonfabriek, vestigden zich Engelse arbeiders, betonwerkers en metselaars. De Engelse ingenieurs woonden in villa’s in Santpoort. De kanaalgravers vestigden zich holen en hutten in de duinen ten zuiden van het kanaal, op De Heide.
Bouwplan van Bik en Arnold
De gronden aan de zuidkant van het kanaal waren eigendom van de Burgerlijk Maatschap. Het gemeentebestuur in Velsen toonde weinig interesse in de ontwikkeling van IJmuiden en Bik en Arnold ontwierpen een plan voor een ‘regelmatige aanbouw’. De grond werd perceelsgewijs uitgegeven. Langs de Kanaalstraat werden kort na 1900 in opdracht van de directeuren uit het vissersbedrijf, luxe villa’s gebouwd. De eerste villa op de hoek was Tosari.
In de jaren ’80 liet de gemeente veel beeldbepalende gebouwen slopen. Dit leidde tot acties door wijkcomité Oud-IJmuiden en felle discussies in de politiek. De gemeente kocht villa Nooitgedacht, voorheen Tosari. Het pand werd meerdere malen gekraakt. De Raad van State gaf uiteindelijk toestemming tot sloop. Omdat de geplande nieuwbouw binnen de geluidszone van Hoogovens ligt, bleef de vergunning tot bouw uit tot 1996. De villa’s op nummer 240-242 en 250 en de Hervormde Kerk zijn gemeentelijke monumenten.
Gebouwen
Belangrijke gebouwen in deze omgeving waren de RK Gregoriuskerk en het Zusterhuis Het Mariagesticht waar zich later het buurthuis De Brulboei vestigde; De Nederlands Hervormde kerk uit 1911 – de opvolger van het gebouw voor Christelijke Belangen aan de Enschedestraat; School A, de Comitéschool met Van Tuyll Kleuterschool, de Moerbergschool en de Claraschool en de voormalige elektriciteitscentrale van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf. Het huidige gebouw dateert uit 1913 en heeft tot 1931 als elektriciteitscentrale gefunctioneerd. Daarna was het achtereenvolgens conservenfabriek, jongerencentrum en tegenwoordig theater; het Witte Theater. De huidige Julianabrug dateert uit 1930. Daarvoor moesten de lijkwagens via de Kerkstraat, eerst een zandpand, met paard en wagen door de geul heen worden getrokken naar de Westerbegraafplaats. Voor voetgangers was er een houten brug over de geul en het spoor.
Westerbegraafplaats
Op aandringen van de vereniging IJmuidens Belang legde de Maatschappij IJmuiden in 1896 samen met de gemeente Velsen een begraafplaats aan. Een plek in het zuidelijk deel van de Breesaap, ver buiten het dorp, werd ontbost en geëgaliseerd. Jan Braam werd aangesteld als opzichter-doodgraver. In het eerste jaar werden achtenveertig IJmuidense doden begraven. Braam woonde in het houten huisje naast de begraafplaats.
Om de begraafplaats te bereiken moest de lijkwagen door een diepe geul waar nu de Julianabrug ligt. Een span van vier paarden trok de wagen door het rulle zand. Spoorwegarbeiders legden vlug enkele dikke planken over de rails. De koetsier verzocht de dominee vast vooruit te gaan zodat hij vloekend en tierend de paarden de helling op kon drijven. Om het wegzakken van de wielen te voorkomen, werd de helling versterkt met afgekeurde, platgetrapte vismanden.
Een gedeelte van de begraafplaats is in gebruik voor de graven van Oud-Katholieken. Op de begraafplaats liggen verzetsstrijders begraven, waaronder Jan Bonekamp. Ook liggen er zes Duitse mariniers van de V69, omgekomen in de Eerste Wereldoorlog.
